मुंबई: ज्येष्ठ अंतराळ शास्त्रज्ञ एकनाथ वसंत किंवा इ.व्ही. चिटणीस, ज्यांनी यावर्षी २५ जुलै रोजी 100 वर्षे पूर्ण केली आणि आपल्या हयातीत भारताला ताऱ्यांपर्यंत नेण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली, त्यांनी 22 ऑक्टोबर रोजी पुण्यात अखेरचा श्वास घेतला. गेल्या सहा महिन्यांत दोन भारतीय अंतराळ महापुरुषांचे निधन झाले. या वर्षी 25 एप्रिल रोजी ‘भारताच्या चंद्र मोहिमेचे जनक’ म्हटल्या जाणाऱ्या कृष्णस्वामी कस्तुरीरंगन यांचे दीर्घ आजाराने निधन झाले. चिटणीस यांचे वर्णन करताना, भारतीय अंतराळ संशोधन संस्था (इस्रो) च्या शास्त्रज्ञांनी पद्मभूषण प्राप्तकर्त्याला दूरदर्शी, संस्था निर्माते आणि भारताच्या अंतराळ कार्यक्रमाचे खरे शिल्पकार म्हटले. चिटणीस हे भारतीय राष्ट्रीय अंतराळ संशोधन समितीचे (Incospar) संस्थापक सदस्य होते, ज्यामुळे पुढे इस्रोची स्थापना झाली आणि भारतातील पहिले रॉकेट प्रक्षेपण स्थळ म्हणून तिरुअनंतपुरम विमानतळापासून फार दूर नसलेल्या थुम्बाची निवड करण्यात त्यांचा प्रमुख सहभाग होता. चिटणीस यांनी 21 नोव्हेंबर 1963 रोजी थुंबा येथे भारतातील पहिले दणदणीत रॉकेट, Nike-Apache लाँच करण्यातही भूमिका बजावली होती. अहमदाबादस्थित इस्रोच्या स्पेस ऍप्लिकेशन सेंटरचे संचालक म्हणून चिटणीस यांनी उपग्रह तंत्रज्ञान, रिमोट सेन्सिंग आणि स्पेस-आधारित ऍप्लिकेशन्समध्ये अग्रगण्य प्रयत्नांचे नेतृत्व केले. चिटणीस यांच्याशी संबंधित महत्त्वाचा अंतराळ मैलाचा दगड म्हणजे अहमदाबादमध्ये भारतातील उपग्रह दूरसंचारासाठी पहिले पृथ्वी स्टेशन उभारणे आणि सॅटेलाइट इंस्ट्रक्शनल टेलिव्हिजन एक्सपेरिमेंट (SITE) चालवणे, ज्यामुळे सहा राज्यांतील सुमारे 2,400 गावांना फायदा झाला. यावर्षी 25 जुलै रोजी त्यांचे कुटुंबीय, मित्र आणि चाहत्यांनी त्यांच्या वाढदिवसानिमित्त त्यांच्या आनंद पार्क, औंध येथील निवासस्थानी तीन केक घालून त्यांच्यासाठी पार्टी दिली होती. चेअरमन व्ही नारायणन यांच्यासह इस्रोचे अनेक अधिकारी उपस्थित होते. एक दिवसानंतर, 26 जुलै रोजी, मुंबईस्थित नॅशनल सेंटर फॉर सायन्स कम्युनिकेटर्स आणि इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स एज्युकेशन अँड रिसर्च (IISER), पुणे यांच्या संयुक्त विद्यमाने ‘प्राध्यापक ईव्ही चिटणीस शताब्दी परिषद’ आयोजित करण्यात आली होती. चिटणीस यांचा मुलगा चेतन यांचा समावेश असलेल्या दिवसभर चाललेल्या या मेळाव्यातील सहभागींनी या ज्येष्ठ शास्त्रज्ञाला आदरांजली वाहिली. चेतनने माहिती दिली की जेव्हा त्याच्या वडिलांनी वयात शतक ठोकले तेव्हा तो म्हणाला: “जर मला माझे आयुष्य पुन्हा जगावे लागले तर मी काहीही बदलणार नाही.”
✍🏻मुख्य संपादक – हनुमंत सुरवसे
